Με τον μαέστρο μιας ορχήστρας θα μπορούσε κανείς να παρομοιάσει τον εκπαιδευτή μιας ομάδας εκπαιδευομένων νέων με αναπηρίες. Χρειάζεται να συντονίσει πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους, με πολλές διαφορετικές αναπηρίες.
Ο ρόλος του ιδιαίτερα σημαντικός. Καλείται να είναι δάσκαλος, εμψυχωτής και συνοδοιπόρος των εκπαιδευομένων σε μια πορεία προς τη μάθηση. Και το έργο του γίνεται ακόμη πιο σύνθετο, καθώς έχει να αντιμετωπίσει κάποιες ιδιαιτερότητες που έχουν σχέση με το γεγονός ότι έχει να εκπαιδεύσει, πρώτον ενήλικα άτομα με τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά το καθένα και τις δικές τους εμπειρίες, και δεύτερον τις ιδιαιτερότητες τους, που προκύπτουν από την αναπηρίας τους, νοητική ή σωματική.
Ο εκπαιδευτής βρίσκεται εκεί για να διευκολύνει και να υποστηρίζει τον εκπαιδευόμενο, ώστε να δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα μάθησης, το οποίο να χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια και εμπιστοσύνη, αποδοχή της οντότητας και της διαφορετικότητας του, διάθεση για ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της επιβράβευσης των προσπαθειών του.
Προκειμένου λοιπόν τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά να μην αποτελούν τροχοπέδη στην εκπαιδευτική διαδικασία, χρειάζεται να υπάρξει μια ιδιαίτερη προσέγγιση των εκπαιδευομένων και να χρησιμοποιηθούν συγκεκριμένες εκπαιδευτικές μέθοδοι και τεχνικές που θα διευκολύνουν τη διαδικασία αυτή και θα την κάνουν πιο αποδοτική. Ας ξεκαθαρίσουμε όμως τι είναι η νοητική υστέρηση και γιατί οι εκπαιδευόμενοι χρειάζονται ιδιαίτερη προσέγγιση.
Η νοητική υστέρηση είναι μια κατάσταση μη ανάπτυξης ή παύσης των νοητικών ικανοτήτων, η οποία χαρακτηρίζεται από έκπτωση των δεξιοτήτων και της νοημοσύνης σε πεδία όπως των γνωστικών λειτουργιών, της γλωσσικής ικανότητας και των κινητικών και κοινωνικών δεξιοτήτων.
Η νοητική υστέρηση μπορεί να εμφανίζεται είτε μόνη της, είτε σε συνδυασμό με άλλες σωματικές ή ψυχικές διαταραχές και επιβαρύνει όχι μόνο τα ίδια τα άτομα αλλά και τις οικογένειές τους. Η πιο σοβαρή μορφή της, απαιτεί βοήθεια για την αυτοεξυπηρέτηση του ατόμου, αλλά και την ικανοποίηση των καθημερινών αναγκών του. Όλες οι παρεμβάσεις στοχεύουν στην καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου με την εκπαίδευση του ίδιου, τη βελτίωση της συμπεριφοράς του, την υποστήριξη και εκπαίδευση της οικογένειάς του, την επαγγελματική του εκπαίδευση και τις ευκαιρίες εργασίας σε προστατευμένα εργαστήρια.
Πλέον κατάλληλες τεχνικές στην εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία θεωρούνται αυτές που βασίζονται γενικά στις θεωρίες της μάθησης, με κυρίαρχη την εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτής να γνωρίζει ότι ο κύριος σκοπός της εκπαίδευσης σε κοινωνικές δεξιότητες είναι η βελτίωση εκείνων των δεξιοτήτων των ατόμων με νοητική υστέρηση, ώστε να είναι σε θέση να εκπληρώνουν τους προσωπικούς τους στόχους και να βελτιώνουν την ποιότητα των κοινωνικών τους σχέσεων και της κοινωνικής τους λειτουργικότητας.
Το πρόβλημα πάντως που προβάλει έντονα είναι η γενίκευση των δεξιοτήτων σε είδη περιβάλλοντος ή σε καταστάσεις διαφορετικές από εκείνες στις οποίες διδάχτηκαν και αποκτήθηκαν οι δεξιότητες αυτές, καθώς και η αντοχή τους στο χρόνο, η διατήρηση και η παγίωσή τους.
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, η εκπαίδευση πρέπει να λαμβάνει χώρα και στο περιβάλλον στο οποίο πρόκειται να ασκηθεί η νέα συμπεριφορά (δεξιότητα) π.χ. στον χώρο που πρόκειται να εργαστεί ο εκπαιδευόμενος. Κοινή παραδοχή είναι η αναγκαιότητα της χρήσης ενεργητικών και συμμετοχικών τεχνικών κατά μείζονα λόγο, όπως το παίξιμο ρόλων, η προσομοίωση, η συζήτηση, η επίδειξη κ.α.
Η μάθηση είναι μια διαδικασία αλληλεπίδρασης, ένα δούναι και λαβείν. Οι εκπαιδευτές δίνουν πολύ από τον εαυτό τους και τον χρόνο τους στους εκπαιδευόμενους, από τους οποίους λαμβάνουν πολλή ενέργεια και δύναμη να συνεχίζουν. Κάθε εκπαιδευτικός κύκλος ξεκινά με μεγάλο ενθουσιασμό και αγωνία, όπως κάθε καινούριο εγχείρημα, συνεχίζει με πολύ άγχος και βαθιά συναίσθηση της ευθύνης, και τελειώνει με ανακούφιση και ικανοποίηση για την επίτευξη των στόχων που είχαν τεθεί, και την ευόδωση των προσπαθειών εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων.
Κύριος σκοπός των προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης που παρακολουθούν οι νέοι με αναπηρίες είναι η ανάπτυξη των κοινωνικών και επαγγελματικών τους δεξιοτήτων και η προοπτική της επαγγελματικής τους αποκατάστασης. Να είναι σε θέση να χειρίζονται τον εαυτό τους αυτοδύναμα, να κάνουν συνειδητές επιλογές ανεξαρτησίας, να επικοινωνούν δημιουργικά και αποτελεσματικά με το κοινωνικό σύνολο και να συμμετέχουν ενεργά στην αγορά εργασίας και στο ευρύτερο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Εξίσου μεγάλης σημασίας όμως, και για πολλούς μεγαλύτερης ακόμη, είναι η τόνωση της αυτοπεποίθησης και η αύξηση της αυτοεκτίμησης τους. Η λάμψη στο βλέμμα που λέει «Ναι, μπορώ και εγώ να τα καταφέρω!!!!»
