Γενικές πληροφορίες
Οι Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (Δ.Α.Φ.) αποτελούν μια ομάδα διαταραχών που επηρεάζουν πολλούς τομείς της ανάπτυξης. Παρουσιάζονται στην πρώιμη παιδική ηλικία και τείνουν να παραμένουν στην εφηβεία και την ενηλικίωση. Επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο κατανοεί, αντιλαμβάνεται και σχετίζεται με τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω του. Χαρακτηρίζονται από διαταραχές και ελλείψεις σε βασικούς τομείς της ανάπτυξης. Οι Δ.Α.Φ. συχνά συνυπάρχουν με άλλες αναπτυξιακές, ψυχιατρικές, νευρολογικές, χρωμοσωμικέςκαι γενετικές διαταραχές.
Επιδημιολογικά στοιχεία
Εκτιμάται ότι παγκοσμίως 1 στα 160 παιδιά παρουσιάζει Δ.Α.Φ., με κάποιες νέες έρευνες να αναφέρουν αρκετά μεγαλύτερη συχνότητα εμφανισης. Οι Δ.Α.Φ. παρουσιάζονται 3 με 4 φορές συχνότερα στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια. Επιδημιολογικές μελέτες που έγιναν τα τελευταία 50 χρόνια αναφέρουν αύξηση στην εμφάνιση των Δ.Α.Φ. παγκοσμίως. Πιθανώς, υπάρχουν πολλές αιτίες για αυτήν την εμφανή αύξηση, όπως η καλύτερη ενημέρωση, η διεύρυνση των διαγνωστικών κριτηρίων, τα βελτιωμένα διαγνωστικά εργαλεία και συχνότερη αναφορά από τους επαγγελματίες υγείας.
Αιτιολογία
Τα ακριβή αίτια των Δ.Α.Φ. δεν έχουν βρεθεί ακόμα, τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία προτείνουν ότι πιθανώς υπάρχουν πολλοί παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα να παρουσιάσει ένα παιδί Δ.Α.Φ., συμπεριλαμβανομένων γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι ο αυτισμός δεν προκαλείται από τον τρόπο που μεγαλώνουν οι γονείς τα παιδιά τους ή εξαιτίας ελλειπούς τρυφερότητας και φροντίδας. Επιπλέον, αδιαμφισβήτητα στοιχεία νέων επιδημιολογικών μελετών δείχνουν ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ των εμβολίων για την ιλαρά, την παρωτίτιδα και την ερυθρά και των Δ.Α.Φ..
Τα χαρακτηριστικά των Διαταραχών Αυτιστικού Φάσματος
Ο πληθυσμός των ατόμων με Δ.Α.Φ. παρουσιάζει μεγάλη ετερογένεια. Παραδείγματος χάριν, στο ένα άκρο του φάσματος συναντάμε ένα άτομο που έχει ανάγκη διαφόρων ειδών υποστηρικτικές υπηρεσίες ως αποτέλεσμα συνυπάρχουσας Νοητικής Υστέρησης, έλλειψης λεκτικής επικοινωνίας και σοβαρών αυτιστικών συμπτωμάτων. Στο άλλο άκρο συναντάμε άτομα με υψηλή λειτουργικότητα, ανεπτυγμένες γλωσσικές ικανότητες, φυσιολογική ή υψηλή νοημοσύνη, τα οποία μπορούν να επιτύχουν αξιοσημείωτη επαγγελματική και προσωπική επιτυχία, με παρούσες βέβαια δυσκολίες στην ευρύτερη επικοινωνία και την κοινωνικοποίηση. Στη μέση του φάσματος βρίσκεται η πλειοψηφία των παιδιών και των ενηλίκων, οι οποίοι ζουν με έναν συνδυασμό κοινωνικών, διανοητικών και συμπεριφορικών προκλήσεων, τις οποίες αντιμετωπίζουν καθημερινά οι ίδιοι αλλά και η οικογένειά τους.
Τα δυο κεντρικά χαρακτηριστικά σε όλο το Αυτιστικό Φάσμα είναι τα ελλείμματα στην κοινωνική επικοινωνία και οι στερεοτυπικές, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, δραστηριότητες και ενδιαφέροντα.
Αναλυτικότερα, τα ελλείμματα που προκύπτουν στη συμπεριφορά και την επικοινωνία των παιδιών είναι τα εξής:
- Σοβαρή επιβράδυνση στη γλωσσική ανάπτυξη και επικοινωνία: συνήθως εμφανίζεται καθυστέρηση στην ανάπτυξη της ομιλίας ή απουσία αυτής. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται παλινδρόμηση του ήδη υπάρχοντος προφορικού λόγου. Συχνά, τα παιδιά μπορεί να επαναλαμβάνουν κάτι που άκουσαν εκείνη τη στιγμή ή παλαιότερα (ηχολαλία) και μπορεί η ομιλία τους να παρουσιάζει ιδιαιτερότητες στην ένταση και την προσωδία. Συνήθως, η βλεμματική επαφή είναι περιορισμένη και υπάρχει μειωμένη χρήση μη λεκτικής επικοινωνίας, όπως οι χειρονομίες ή έκφραση του προσώπου. Σημαντικές δυσκολίες παρατηρούνται στη κατανόηση του λόγου, στη μεταφορική χρήση του και την κατάλληλη χρήση του λόγου ανάλογα με την περίσταση.
- Σοβαρή επιβράδυνση στην κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων: παρουσιάζεται περιορισμενο ενδιαφέρον για τους άλλους ανθρώπους και προτίμηση για ενασχόληση με αντικείμενα παρά με ανθρώπους καθώς και δυσκολίες στη δημιουργία και διατήρηση φιλικών σχέσεων. Εμφανίζεται έλλειψη ενσυναίσθησης, περιορισμένες ή ανάρμοστες συναισθηματικές αντιδράσεις, δυσκολία στην κατανόηση κοινωνικών προθέσεων και συναισθημάτων και περιορισμένη συναισθηματική αμοιβαιότητα.
- Διαταραχές στην Αισθητηριακή Επεξεργασία: Υπερευαισθησία ή υποευαισθησία σε διάφορα αισθητηριακά ερεθίσματα. Παραδείγματος χάριν, αντίδραση στις δραστηριότητες προσωπικής υγιεινής, πολύ μικρή ή πολύ μεγάλη ανοχή στον πόνο, αδεξιότητα στις κινήσεις, αδυναμία διαχείρισης συναισθημάτων, υπερβολική αντίδραση ή παθητικότητα σε θορύβους, φώτα ή στο άγγιγμα.
- Έκδηλοι περιορισμοί δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων: τα άτομα που ανήκουν στο φάσμα παρουσιάζουν ασυνήθιστες, στερεοτυπικές, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, όπως μη λειτουργικές, επαναληπτικές ρυθμικές κινήσεις του σώματος. Επίσης, παρουσιάζουν περιορισμένα και ασυνήθιστα σε είδος ενδιαφέροντα και εμμονές. Επιθυμούν τη ρουτίνα και αναστατώνονται όταν αλλάζει το καθημερινό τους πρόγραμμα
- Ελλείμματα στις επιτελικές λειτουργίες: παρουσιάζουν δυσκολίες στη συγκέντρωση, παρορμητικότητα, φτωχή μίμηση, ανεπαρκή μάθηση μέσω της εμπειρίας, έντονη δυσκολία διαχείρισης χρόνου και κατανόησης των αφηρημένων εννοιών.
Διάγνωση
Οι Δ.Α.Φ. δεν μπορούν τουλάχιστον μέχρι σήμερα να διαγνωστούν με κάποια βιολογική ή γενετική εξέταση, η διάγνωση πραγματοποιείται με βάση τη συμπεριφορά του παιδιού. Τα βασικά διαγνωστικά συστήματα για τη διάγνωση των Δ.Α.Φ. είναι το DSM της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας (5η έκδοση) και το ICD του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγειάς (10η έκδοση). Σύγχρονες μελέτες συγκλίνουν στην άποψη ότι οι Δ.Α.Φ. μπορούν να διαγνωσθούν και πριν την ηλικία των 2 ετών από έμπειρους επαγγελματίες υγείας. Όμως, η τελική και επίσημη διάγνωση δίνεται με ασφάλεια στην προσχολική ηλικία.
Η πρώιμη αναγνώριση οδηγεί στην έγκαιρη διάγνωση και την άμεση παρέμβαση. Είναι σημαντικό το παιδί να ενταχθεί σε πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης και να δοθεί καθοδήγηση και ενημέρωση στους γονείς. Κάποιες πρώιμες ενδείξεις των Δ.Α.Φ. σε βρέφη και μικρά παιδιά είναι:
- η αδιαφορία σε ακουστικά ή οπτικά ερεθίσματα
- οι διαταραχές ύπνου και σίτισης
- η αδιαφορία για τα άτομα που τα περιβάλλουν
- παθητικά ή υπερτονικά μωρά
- η έλλειψη “προσοχής προσαρμογής”, δηλαδή, το βρέφος δεν εκφράζει χαρα όταν μοιράζεται ένα παιχνίδι ή μια δραστηριότητα με ένα άλλο άτομο.
- η μη κατανόηση των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος
- η δυσκολία στην αναγνώριση και την έκφραση των συναισθημάτων
- η παρουσία αυτοτραυματισμών
- η απουσία ομιλίας ή απουσία εξέλιξης της ομιλίας
- η παλινδρόμηση στην αναπτυξη του λόγου
- η απουσία χρήσης μη λεκτικών τρόπων επικοινωνίας
Αντιμετώπιση
Δεν υπάρχει γνωστή θεραπεία των Δ.Α.Φ.. Λόγω των σύνθετων δυσκολιών που αντιμετωπίζουν τα συγκεκριμένα άτομα, οι ειδικοί υποστηρίζουν τη διεπιστημονική προσέγγιση και τη σπουδαιότητα της συνεργασίας οικογένειας, θεραπευτικού πλαισίου και σχολείου. Η θεραπευτική παρέμβαση στοχεύει στην αντιμετώπιση των δυσκολιών που παρουσιάζονται στην κοινωνική αλληλεπίδραση, την επικοινωνία και τη συμπεριφορά, ώστε να υπάρξει βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου και ενίσχυση της ανεξαρτητοποίησής του. Τα θεραπευτικά προγράμματα ειναι εξατομικευμένα, οι στόχοι αυτών των προγραμμάτων διαφοροποιούνται ανάλογα με τη σοβαρότητα της διαταραχής, τη χρονολογική ηλικία, το αναπτυξιακό επίπεδο και τις ανάγκες της οικογένειας. Επιπλέον, σημαντική είναι η γενίκευση των κατακτημένων δεξιοτήτων από το θεραπευτικό πλαίσιο στο φυσικό περιβάλλον.
Ποιοι είναι οι στόχοι της Λογοθεραπευτικής παρέμβασης;
Οι στόχοι της λογοθεραπευτικής παρέμβασης είναι η βελτίωση της κοινωνικής επικοινωνίας και των διαταραχών του λόγου και η τροποποίηση συμπεριφορών με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρξει βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου και αύξηση της κοινωνικής αποδοχής. Το θεραπευτικό πρόγραμμα στοχεύει κυρίως στη βελτίωση της κοινωνικής επικοινωνίας, η οποία θα βοηθήσει το άτομο να συνάψει κοινωνικές σχέσεις, να λειτουργεί αποτελεσματικά και να συμμετέχει ενεργά στην καθημερι-νότητά του. Οι Λογοθεραπευτές συνήθως συνεργάζονται και με άλλους ειδικούς που ανήκουν στην διεπιστημονική ομάδα του συγκεκριμένου ατόμου με Δ.Α.Φ. για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός αποτελεσματικού θεραπευτικού πλάνου.
Μερικοί από τους τυπικούς στόχους ενός Λογοθεραπευτικού Προγράμματος είναι:
- Η εδραίωση αυθόρμητης και λειτουργικής επικοινωνίας. Συνήθως, χρησιμο-ποιώντας ένα πολυμορφικό σύστημα επικοινωνίας, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει προφορική ομιλία, νοήματα, χειρονομίες, εικόνες επικοινωνίας, συσκευές εναλλακτικής/επαυξητικής επικοινωνίας και/ή γραπτό λόγο.
- η ανάπτυξη του λεξιλογίου
- η εκμάθηση αποκωδικοποίησης των κοινωνικών σημάτων και της μη λεκτικής επικοινωνίας.
- η βελτίωση των πραγματολογικών δεξιοτήτων, όπως είναι ο διαχωρισμός της κυριολεξίας και της μεταφοράς, το χιούμορ κ.α.
- η βελτίωση της κριτικής σκέψης και της επίλυσης καθημερινών προβλημάτων
- η γενίκευση των κατακτημένων στόχων σε ποικίλες δραστηριότητες, σε διαφορετικά περιβάλλοντα και με διαφορετικούς συνομιλητές.
- η βελτίωση του λειτουργικού και φανταστικού παιχνιδιού.
- Η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων με συνομηλίκους.
Με δεδομένη τη φύση του αυτισμού και τις ανάγκες των ατόμων με Δ.Α.Φ., η οικογένεια του ατόμου είναι συχνά ένα αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπευτικής παρέμβασης. Οι Λογοθεραπευτές βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία με την οικογένεια του ατόμου ώστε να ανταλλάσουν πληροφορίες, να δημιουργούν μαζί ευκαιρίες για μάθηση, να διδάσκουν στρατηγικές και να υπάρχει αμφίπλευρη ανατροφοδότηση για την εξέλιξη του ατόμου.
Βιβλιογραφία
American Speech-Hearing-Language Assosiation – Επίσημη ιστοσελίδα
World Health Organisation – Επίσημη ιστοσελίδα
Centers for Disease Control an Prevention – Επίσημη ιστοσελίδα
National Institute of Mental Health – Επίσημη ιστοσελίδα
National Autistic Society – Επίσημη ιστοσελίδα
Autism Speaks – Επίσημη ιστοσελίδα
Σύλλογος Επιστημόνων Λογοπαθολόγων-Λογοθεραπευτών Ελλάδας – Επίσημη ιστοσελίδα
