Εισαγωγή
Ο αυτισμός ή διαταραχή του αυτιστικού φάσματος είναι πολύπλοκη αναπτυξιακή διαταραχή, νευρολογικά καθοριζόμενη, που υπάρχει εκ γενετής και διαρκεί σε όλη την ζωή. Εκδηλώνεται νωρίς στην παιδική ηλικία ή και αργότερα, όταν οι απαιτήσεις για κοινωνική προσαρμογή υπερβαίνουν τις δυνατότητες του ατόμου (APA 2013). Κεντρικό χαρακτηριστικό που υπόκειται των δυσκολιών στην κοινωνική επικοινωνία, στο εύρος και στην ποιότητα των ενδιαφερόντων και στις προσαρμοστικές δεξιότητες είναι η απόκλιση στην ρύθμιση της προσοχής, στην επεξεργασία και σύνθεση των πληροφοριών και τελικώς στην μάθηση, με σοβαρές επιπτώσεις στην λειτουργικότητα. Η συνύπαρξη άλλων αναπτυξιακών και ψυχικών διαταραχών είναι υψηλή. Με τα σημερινά δεδομένα ο αυτισμός δεν θεραπεύεται αλλά αντιμετωπίζεται, γι αυτό η έγκαιρη διάγνωση και η πρώιμη παρέμβαση παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη κάθε ατόμου. Η ιδιοσυγκρασία κάθε ατόμου, το επίπεδο της νοημοσύνης και οι δεξιότητες λόγου ομιλίας παίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται τα συμπτώματα, τα οποία διαφέρουν ως προς το εύρος και την σοβαρότητα από άτομο σε άτομο. Σύμφωνα με το διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών νόσων DSM-5 (APA, 2013), διακρίνονται τρία επίπεδα σοβαρότητας:
Επίπεδο Ι: Ήπιος Αυτισμός
Επίπεδο ΙΙ: Μέτριος Αυτισμός
Επίπεδο ΙΙΙ: Σοβαρός Αυτισμός
ΔΑΦ Και Φύλο
Πρόσφατες μελέτες υποστηρίζουν ότι η συχνότητα του αυτισμού είναι υψηλή και ανέρχεται σε 1/59, σε παιδιά 8 χρ. (Baio et al. 2018), ενώ τα ποσοστά είναι ίδια και στους ενήλικες. Σε σχέση με το φύλο, πρώιμες αναφορές υποστηρίζουν ότι η αναλογία ανδρών/γυναικών ανέρχεται σε 4-5/1 (Kanner 1943), ενώ ο Hans Asperger υποστήριξε ότι το σύνδρομο δεν εκδηλώνεται στα κορίτσια. Σήμερα, διαφορετικές μελέτες αλλά και η κλινική εμπειρία υποστηρίζουν ότι η συχνότητα του αυτισμού στα κορίτσια είναι σημαντικά υψηλότερη από όσο θεωρήθηκε παλιότερα και ανέρχεται σε 2 αγόρια/1 κορίτσι (Ecker et al. 2017). Σύμφωνα με την National Autistic Society (2018), η συχνότητα ανέρχεται σε 3:1 για τους ενήλικες και 5:1 για τα παιδιά. Οι διαφορές στα ποσοστά εκδήλωσης μεταξύ ανδρών και γυναικών αποδίδονται στην διαφορετική εκδήλωση των κοινωνικο-επικοινωνιακών αποκλίσεων στα κορίτσια και στις γυναίκες. Η διαφορετική εκδήλωση στις γυναίκες, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι διαγνωστικές δοκιμασίες έχουν σχεδιαστεί με βάση τις αποκλίσεις όπως εκδηλώνονται στους άνδρες, εξηγεί τις διαφορές στην συχνότητα κδήλωσης/ελλιπούς αναγνώρισης του αυτισμού στις γυναίκες. Πολλά κορίτσια/γυναίκες δεν παραπέμπονται για διερεύνηση ΔΑΦ, επειδή τα κεντρικά συμπτώματα εκδηλώνονται διαφορετικά σε σχέση με τους άνδρες.
Τα κορίτσια στα οποία αναγνωρίζεται αυτισμός κατά την παιδική ηλικία, έχουν πιο εμφανή συμπτωματολογία, όπως μειωμένο ενδιαφέρον για τους ανθρώπους και μεγαλύτερο για τα αντικείμενα, επαναληπτικές συμπεριφορές και ιεροτελεστίες και/ή προβλήματα στο λόγο και στην κίνηση. Αντίθετα, τα κορίτσια στα οποία διαγιγνώσκεται αυτισμός στην εφηβεία ή αργότερα στην ενήλικη ζωή παρουσιάζουν πιο διακριτικά τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου, τα οποία δεν γίνονται αντιληπτά από το περιβάλλον αλλά και από μη εκπαιδευμένους στην διάγνωση κλινικούς, διότι οι αποκλίνουσες συμπεριφορές και οι αντιδράσεις τους τείνουν να είναι πιο κοινωνικά αποδεκτές (Gould, 2017). Πολλά κορίτσια με αυτισμό έχουν την τάση να παρατηρούν τους ανθρώπους και να υπεραναλύουν τις συμπεριφορές τους, γι αυτό χαρακτηρίζονται ως ‘μικροί ψυχολόγοι’. Η πρώιμη διάγνωση στα κορίτσια απαιτεί τροποποίηση των διαγνωστικών δοκιμασιών και εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας στη διάγνωση του αυτισμού, και στα δυο φύλα (Gould, 2011). Αυτό θα βοηθήσει ώστε να μην χάνονται τα κορίτσια που παραπέμπονται για διαγνωστική αξιολόγηση.
Η Εκδήλωση του Αυτισμού στα κορίτσια και στις Γυναίκες
Βρέφη & Παιδιά
Η διαγνωστική διερεύνηση του αυτισμού στις γυναίκες όπως και στους άνδρες, στηρίζεται στη ενδελεχή αξιολόγηση της ανάπτυξης διαχρονικά και της παρούσας κατάστασης, με έμφαση στους τομείς της επικοινωνίας και της χρήσης του λόγου, των κοινωνικών δεξιοτήτων, του παιχνιδιού, της συναισθηματικής έκφρασης και ρύθμισης και των προσαρμοστικών δεξιοτήτων. Ο κλινικός κατά την αξιολόγηση ενός βρέφους ή μικρού κοριτσιού διερευνά τους εξής τομείς:
- Την συμπεριφορά προσέγγισης προς τους οικείους αλλά και τους αγνώστους
- Την ένταση του κλάματος και
- Την τάση για παιχνίδι και μίμηση.
Στα μικρά κορίτσια αξιολογούνται με προσοχή:
- Το παιχνίδι – αν και πολλά κορίτσια παίζουν μόνα τους και κατάλληλα, και έχουν αναπτύξει συμβολικό παιχνίδι – διερευνείστε εάν το παιχνίδι είναι αυθόρμητο ή πρόκειται για μίμηση της αδερφής ή της μητέρας (δυσκολία στην φαντασία).
- Η συμπεριφορά του παιδιού, η επικοινωνία και η κοινωνική συνδιαλλαγή.
- Προσεχτική διερεύνηση των φιλικών σχέσεων – μπορεί να φαίνεται ότι έχει φίλους αλλά οι φιλίες μπορεί να συντηρούνται με οργανωτικές παρεμβολές της μητέρας.
- Τα ενδιαφέροντα ενδέχεται να είναι ίδια ή παρόμοια με εκείνα των συνομηλίκων αλλά διαφέρουν ως προς την ένταση και την ενασχόληση.
Έφηβες & Ενήλικες
Ένα από τα πιο δύσκολα αναπτυξιακά στάδια για τις γυναίκες με αυτισμό είναι η εφηβεία. Η διερεύνηση πιθανού αυτισμού στην εφηβεία απαιτεί συστηματική εις βάθος διερεύνηση της ποιότητας της αντίληψης της εφήβου. Οι επικοινωνιακές δεξιότητες εφήβων κοριτσιών και γυναικών αποκλίνουν και η κοινωνική συνδιαλλαγή γίνεται δυσκολότερη, διότι οι κοινωνικές δυναμικές αλλάζουν. Οι κρυφοί κοινωνικοί κανόνες και οι πολλαπλοί ρόλοι που καλείται να αναλάβει η έφηβη δυσχεραίνουν την καθημερινότητα και συμβάλλουν στην εκδήλωση άλλων διαταραχών, όπως άγχος και κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, διαταραχές λήψεις τροφής, εξάρτηση από ουσίες, αλκοολισμός (Hendrix & Tinsley, 2009). Στην κλινική εικόνα κυριαρχούν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά, τα οποία εκδηλώνονται σε διαφορετικούς συνδυασμούς και διαφορετική σοβαρότητα από άτομο σε άτομο:
- Μεγάλη επιθυμία για ολοκλήρωση των καθηκόντων χωρίς λάθη και προσπάθεια για συνεχή έλεγχο των πραγμάτων, που οδηγούν σε τελειομανία, υψηλά επίπεδα άγχους και συναισθηματική υπερφόρτωση σε συνθήκες με πολλά καθήκοντα που πρέπει να ολοκληρωθούν.
- Ο τομέας των ενδιαφερόντων είναι πρόκληση, καθώς τα κορίτσια και οι γυναίκες παρουσιάζουν ενδιαφέροντα παρόμοια ή ίδια με εκείνα των συνομηλίκων τους, αλλά η ενασχόληση είναι υπερβολική, σε βαθμό που προκαλεί καθημερινή δυσλειτουργία. Πολλές φορές, ο τομέας αυτός ακουμπά τα όρια της εμμονής ή της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.
- Πολλές έφηβες/γυναίκες με αυτισμό έχουν εξαιρετική ικανότητα να ‘καμουφλάρουν’ τις ιδιαιτερότητες, ακόμη και κατά την ψυχιατρική εξέταση. Η ικανότητα παρατήρησης και μίμησης των άλλων σε μεγάλο βαθμό, τις βοηθά να αναπτύξουν μέσω μίμησης μια ταυτότητα που δεν είναι δική τους. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουν να κρύψουν τις δυσκολίες επικοινωνίας και συμπεριφοράς σε πολλά επίπεδα.
- Οι αισθητηριακές δυσλειτουργίες είναι συχνές. Προβλήματα στην ρύθμιση της προσοχής και στην επεξεργασία των εισερχόμενων ερεθισμάτων, είτε από το εξωτερικό περιβάλλον είτε από το εσωτερικό του σώματος (interoception), σε συνδυασμό με τις μηνιαίες ορμονικές αλλαγές των γυναικών και τις κοινωνικές απαιτήσεις για αυτοφροντίδα, απαιτούν συνεχή ανάγκη για αυτορρύθμιση.
Δυστυχώς σήμερα, τα συμπτώματα του αυτισμού στα κορίτσια και στις γυναίκες δεν αναγνωρίζονται σε πολλές περιπτώσεις και αποδίδονται σε άλλες διαταραχές, ή αναγνωρίζονται μόνο οι συννοσηρές καταστάσεις, χωρίς να γίνεται αντιληπτό ότι αυτές είναι αποτέλεσμα αποκλίσεων κοινωνικότητας και επικοινωνίας. Από τα παραπάνω, είναι σαφές ότι η διάγνωση είναι κεντρικής σημασίας για την αντιμετώπιση των δυσκολιών και την ψυχική υγεία. Η αναγνώριση των χαρακτηριστικών του αυτισμού οδηγεί στην ενημέρωση ατόμου και οικογένειας, στην κατανόηση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών και στον σχεδιασμό εξατομικευμένου προγράμματος αντιμετώπισης, στο οποίο η ψυχοεκπαίδευση με έμφαση στην αυτογνωσία είναι κεντρική. Με βάση αυτό το πρόγραμμα η έφηβη/γυναίκα είναι σε θέσει να κατανοήσει τον εαυτό της, να μάθει να προσαρμόζεται ή/και να μπορεί να προφυλάξει τον εαυτό της από τις καταστάσεις εκείνες που επιβαρύνουν τις δυσλειτουργίες.
Πολλές γυναίκες με αυτισμό αναφέρουν ότι η ανακούφιση μετά από την διάγνωση ήταν πολύ μεγάλη, διότι είχαν εξηγήσεις για όσα ένιωθαν, σκέφτονταν και έπρατταν. Επομένως, η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας στην αναγνώριση και στη διάγνωση το αυτισμού στις γυναίκες είναι κεντρικής σημασίας για την προώθηση της ποιότητας ζωής και της ψυχικής υγείας.
Βιβλιογραφικές Πηγές
American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental
disorders, 5th ed. American Psychiatric Association, Washington DC.
Attwood, T. (2006) Asperger’s and Girls. Future Horizons
Baio J, Wiggins L, Christensen DL, et al. Prevalence of Autism Spectrum Disorder
Among Children Aged 8 Years — Autism and Developmental Disabilities Monitoring
Network, 11 Sites, United States, 2014. MMWR Surveill Summ 2018; 67(No. SS6):1–23.
Ecker, Christine et al. (2017). Association Between the Probability of Autism
Spectrum Disorder and Normative Sex-Related Phenotypic Diversity in Brain
Structure. JAMA Psychiatry, Vol. 74, No. 4, 01.04.2017, p. 329-338.
Gould, J. (2017) Towards understanding he under-recognition of girls and women on
the autism spectrum. Autism. This issue. Epub ahead of print 27 July 2017. DOI:
10.1177/1362361317706174.
Gould, J. & Ashton-Smith, J. (2011) Missed diagnosis or misdiagnosis? Girls and
women on the autism spectrum. Good Autism Practice
Kanner, L. (1943). ‘Autistic disturbances of affective contact’ Nervous Child 2:217-
250.
National Autistic Society (2018). Women and Girls Module. NAS, UK.
Tinsley, M. & Hendrickx, S. (2009) Asperger syndrome and Alcohol: Drinking to
Cope? London: Jessica Kingsley
